ساختن ملات گچ و خاک به وسیله بنای ساختمان : ملات گچ و خاک در بنایی ساختمان از مخلوط گچ و خاک رس طبق مشخصات به نسبتهای حجمی مساوی با اضافه نمودن آب بدست می آید. قبل از تهیه ملات باید گچ و خاک را به میزان داده شده مخلوط کرد (خاک رس سرند شده ۳/۱ گچ پاکتی ۳/۱ آب ۳/۱ وزن مخصوص ملات تهیه شده ۱۷۰۰ کیلوگرم بر مترمکعب ) و سپس مخلوط را به تدریج به آب اضافه نمود و هم زد تا ملات مورد نظر بدست آید.

ملاتی که شروع به گرفتن نموده باشد نباید بکار رود و خرد کردن و آب زدن چنین  ملاتی به منظور به کاربرد مجدد مطلقاً ممنوع است.

گچ باید پیش از ساخت ملات مورد بازرسی قرار گیرد و پس از هفت روز گچ باید حداقل مقاومت کششی ای برای ۱۵ کیلوگرم بر متر مربع داشته باشد . گچ نباید زودتر از ۴ دقیقه خود را بگیرد و گرفتن آن نباید کمتر از ۶ دقیقه و بیشتر از ۳ دقیقه بطول انجامد. گچ باید در محل مناسبی نگهداری شود تا رطوبت به آن نفوذ ننماید زیرا نفوذ رطوبت باعث می شود که تمام و یا قسمتی از خواص گچ از دست برود. گچ مورد استفاده گچ و خاک به فرمول (CaSo4 , 0.5 H2O) می باشد.

خاکهای مورد مصرف در بنایی ساختمان بطور کلی باید عاری از مواد مصرفی و یا آلی و یا گیاهی بوده و برای ملات گچ و خاک و کاه گل علاوه بر مشخصات فوق باید عاری از شن و ماسه نیز باشد.

ملات گچ و خاک که به نسبت یک حجم گچ و یک حجم خاک رس طبق دستور فوق در خدمات بنایی ساختمان ساخته می شود . روی سطوح داخلی بنا اعم از آجری ، بلوک سیمانی ، سنگی و بتن آرمه بکار می رود ، این ملات باید بلافاصله پس از تهیه مصرف گردد و از بکاربردن ملات مانده و گرفته شده باید خودداری نمود. گچ کار باید توانایی تهیه گچ و خاک را همانطور که در بالا شرح داده شد باید بتواند بسازد و از آن به نحو احسن استفاده نماید.

گچ و خاک از آن برای سقفهای ضربی و شمشه گیری و اندو سقف و بدنه اتاقها در بنایی ساختمان استفاده می شود.

ملات گچ و خاک در خدمات بنایی ساختمان 

پرمصرف ترین انواع ملاتها زودگیر ملات گچ و خاک می باشد که بنای ساختمان از آن استفاده می کند خاک مورد مصرف در این ملات خاک رس است که باید سرند شده و به نسبت ۵۰ درصد با گچ مخلوط شود به نسبت زودگیر یا دیگر تر بودن گچ ممکن است درصد خاک بیشتر یا کمتر از ۵۰ درصد باشد هر قدر گچ زودگیر باشد و یا به اصطلاح کارگاهی هر قدر گچ تیزتر باشد باید درصد خاک رس مصرف در ملات گچ و خاک بیشتر باشد. وجود خاک در ملات گچ و خاک اولاً ملات را پلاستیک تر می نماید در ثانی ملات را دیرگیرتر می کند. بالاخره از لحاظ اقتصادی نسبت به ملات گچ بصرفه تر می باشد. برای مخلوط کردن گچ با خاک باید ابتدا خاک رس خشک را سرند کرده آنگاه بنای ساختمان  آن را با بیل و یا دست آنقدر با گچ مخلوط نماید تا پراکندگی خاک درون گچ یکنواخت باشد.

بهترین آزمایش برای میزان پراکندگی خاک درون گچ رنگ یکنواخت آن می باشد باید دقت نمود که رگه های سفید گچ و یا رگه های سیاه خاک در مخلوط موجود نباشد.

در مخلوط گچ و خاک از گچ ساختمانی به فرمول (CaSo4 , 0.5H2O) که میزان رطوبت نسبی آن کمتر از ۶۰ درصد باشد استفاده می شود.

کاهگل در بنایی ساختمان :

کاهگل : از مخلوط خاک رس و کاه متوسط ( نه نرم و نه درشت ) به مقدار ۷/۰ کیلوگرم در متر مربع و ضخامت کاه ۲ تا ۵/۲ سانتیمتر مصرف می گردد. اگر کاه مورد استفاده نرم باشد مقدار ۷۰۰ گرم کافی نبوده و ملات پس از کشیدن بر روی محل از جای خود در می آید.

طرز تهیه در خدمات بنایی ساختمان : خاک رس خشک را با کاه کاملاً مخلوط و به صورت آبخور گرد می کنند، وسط آن را آب می ریزند و به مدت دو تا سه روز ملات را به حال خود رها کرده تا دانه های خاک و کلوخ کوچک خاک رس در آب کاملاً خیس خورده و دانه های کاه کمی نرم شوند، در صورتی که دانه های کاه نرم شوند در هنگام مصرف و ماله کشی و صیقل نمودن در سطح اندود از جای خود بلند شده و همین عل باعث اشکال در رویه کشی می گردد. در این موقع بایستی آنقدر رویه گچ مصرف کرد تا دانه های کاه در زیر گچ پنهان شود. و دیگر این که دانه های کاه در ملات نقش آرمه را بازی می کند، که بایستی در جای خود جانشین کرد و به همین علت است که ملات را چند روز آب می بندند و این مدت در مناطق مختلف ایران با توجه به آب و هوای مناطق متغیر می باشد. مثلاً در مناطق گرمسیر ملات را بیش از یک تا دو هفته آب می بندند تا رنگ کاهگل تیره شده سپس آنرا مخلوط کرده و با پا لگد می کنند تا مخلوط ورز داده شود. از این نوع ملات در روستاها جهت کاهگل کردن سقف پشت بامها و ساخت دیوارها  باغ ها و اندود دیوارهای آجری همچنین در اکثر بناها به جای اندود گچ و خاک نیز مصرف می گردد در صورتی که ملات کاهگل جهت استفاده اندود خارجی مورد استفاده قرار گیرد حتماً در هنگام ورز دادن می بایستی از محلول نمک طعام استفاده شود. چون وجود نمک در ملات از سبز شدن دانه های موجود در کاه که باعث مکش آب و در نتیجه رطوبت گیاه به قسمتهای سقف و یا دیوارها می شود جلوگیری می کند . در صورتی که بعد از خشک شدن ملات کاهگل در پشت بام سطح کاهگل از روغن سوخته استفاده شود این عمل از نفوذ آب باران به داخل کاهگل پیشگیری می نماید. ملات کاهگل در اثر تابش خورشید و گرما و یا حرارت غیر مستقیم در هوای آزاد خشک و مقاوم می گردد.